Ata dilimiz : Yardımlı şivələrinin sözlüyü, Bakı, 2007

SÖZLÜK

Abeşik (b.k.)

–

Meşəbəyi. (b.k.) Abeşik meşəni qoriyey. (An.)

Abı (ə.k.)

–

mavi, göy. Göy rəyə bizdə abi deylər.(S.)

Ağbaşdü (Bür.,0.,V.,T., D.)

–

aşbaz. Şə:rdə yeməgi ağbaşdü bişirey. (O.)

Ağuşkə (An., Ham.)

Ağnağaz (An.)

–

şüşə.Ağuşkəni almaznən kəseylər. (An)

Acitmə (b.k.)

–

xəmir mayası. Acitməsız xəmır olməz. (K.)

Alaqus (O)

–

sözgəzdirən. Hər yerdə alaquş adam oley. (O.)

Alahi (b.k.)

–

ayrı. Onun alahi iş əlinnən gəlmey. (Z.)

Aldil (N., O.)

–

hiyləgər. Aldil olənun işi yamaıı ölər (C.)

Alu (b.k.)

–

gavalı. Gavaluə bizdə alu deylər. (An.)

Amada (b.k.)

–

hazır. Amada qalıb bi söz deməgə. (Ab.)

Amanamənd (ə.k.)

–

hazır. Elə amanəmənd qalıb desun (G.)

Anğarmaq (0.,N., K., An)

–

başa düşmək. Onun sözin anğarməg olmey. (K.)

Anqərib (O., N.)

–

az qala. Ati anqərib sürə üsdımə qaşdım. (N.)

Arba (b.k.)

–

bərabər. Tayi arba elə aşmasun. (Yol.)

Arvatdanmaq (b.k.)

–

lovğalanmaq. Bi iş görən kimi arvatdaney. (A.)

Atdanmaq (An., S., K.)

–

yola düşmək. Tez atdan amanati gətu. (S.)

Ayazimək (ə.k.)

–

işıqlaıımaq. Day hava ayaziyib (An.)

Aybə (O., An., S., Osn.,

–

çöl soğanı. Aybə meşədə biney (Osn.)

K., Ham.)

Ayəm (O)

–

dövr, zaman. Hər şehun bi ayəmi var. (O.)

Ayin - şayin (ə.k.)

–

arxaym. Ayin-şain ol, gələr. (Zey)

Bab (b.k.)

–

Uyğun, tay. O, sənə babdıı. (Ham.)

Babal (b.k.)

–

yazıq. Babdl helə deydi oləcəği. (Vər.)

Balabuğud (O)

–

əlüstü yemək. İşi oləndə balabuğud eley (O.)

Bahari (ə.k.)

–

çuxa. Qədimdə çuxiə bahari deydilər. (An.)

Ban (b.k.)

–

çardaq. Bizdərdə oti banə yığeylər. (Sol.)

Basarat (b.k.)

–

imkan, bacarıq. Allah basaratin bağle:b. (Ə.)

Beytinə (O., D., Ən.)

–

adi hal. Beytinə işə başüy salma. (Ən.)

Bələt (b.k.)

–

qapı, doqqaz. Bizdə doqqəzə bəlet deylər. (C.)

Bərin olmaq

–

əhəmiyyət vermək (ə.k.)

Bəkələmək (b.k.)

–

özünə tərəf çəkmək

Bəlim (b.k.)

–

əzilmiş küləş

Bıdarramaq (ə.k.)

–

1. sındırmaq; 2. yemək. İnəylər şivləri bıdarreib (Y.)

Biləxaylıq (D., N., O.)

–

qarşıqlıq. Burdə biləxaylıq salmoun. (N.)

Bırığ (O, K., Arv., Osn.)

–

axta. Bı uləğ bırığdu. (Arv.)

Bircitmək (ə.k.)

–

döndərmək, əymək. Bırcidey işdəmey. (Gil.)

Biri tutmaq (O.)

–

sancılanmaq. Biri tııtub durəmmey. (O.)

Bısağa (b.k.)

–

qapının ağzı. Bısağada görüşməzdər. (An.)

Biavan (b.k.)

–

yubanmaq. Day sənnən biavan oldi. (Q.)

Bidinimə (D., O.)

–

aramsız, dalbadal. Bidinimə eley. (D.)

Biney-bərgah (ə.k.)

–

əvvəl, əzəl. Biney-bərgahdan olər dosdu. (O.)

Binələmək (b.k.)

–

yıırd salmaq. Əli şərdə binələdi. (Bil.)

Binişt olmaq (b.k.)

yurd salmaq. İndi binşit olməğ çətindu. (Bür)

Binixta (Hon., O., Ə. Ü.)

–

dalbadal. Əmin sözə həmməşə binıxdə cavab verey. (Ə.)

Birgiz (O.)

–

həmişəyaşıl kol. Birgiz meşədə oley. (O.)

Birin (b.k.)

–

doğranmamış odun. Oduni birin eliəndə tez yaney. (H.)

Boğma (O.)

–

sunbul dənəsi. Zəmi vaxdi sümbüli boğma eleylər. (O.)

Boyinəti (b.k.)

–

asılılıq. Adamun işi dara düşəndə boinəti oley. (M.)

Boraşım (b.k.)

–

şum. Biz hər il peşkari boraşım eliög. (Al.)

Bölmə (O., Peş.)

–

kasa. Bizdə kasiə bölmə deylər (Peş.)

Buruz eləmək (b.k.)

–

incimək, acıq etmək. O hər şehə burıız eley (A.)

Buroz (b.k.)

–

yoğun ağac. Şalmani burozdan düzəldeylər (Ü.)

Bülül (b.k.)

–

yabanı lərgə. Bizım peşgarda bülül çox oley. (S.)

Bütdili (ə.k.)

–

yer quşu. Bütdüli torpəğ rəydə oley. (O.)

Caymək (b.k.)

–

yolundan azmaq. Uşağa söz deysən cayey. (N.)

Cəhəl (b.k.)

–

mubahisə. Bilmey, amba cəhəl eley. (Ham.)

Cəc (O.)

–

əfəl, aciz. Yaxçi dili var, amba cəcdu. (O.)

Cıqqan (b.k.)

–

az. Yeməgə cıqqan duz qateysən, yemey. (Ü.)

Cınqır (K., Arv., N., Sol.)

–

qoz. Girdəkana bizdə cıııqır deylər. (Sol.)

Cıvığ (ə.k.)

–

ağızdanboş. Qardaşi cıvığdu, söz saxlamey. (K.)

Cızğırtmaq (b.k.)

–

fontan vurmaq

Cicə (ə.k.)

–

nənə. Omm cicəsi çoxdən ölüb. (An.)

Cirələşmək (b.k.)

–

dalaşmaq. Sözi deysən cirələneny (Bür.)

Coma (b.k.)

–

topa. Tayi bi yerə comala bilinsun. (Al.)

Cozdalanmay (Ar., Peş., K.)

–

qaynamaq. Qəfədanun altin elə cozdalansun. (Peş.)

Cozdanmağ (b.k.)

–

tökülmək. Tayıın biri cozdanıb. (Ab.)

Cuanazan (O., D.)

–

qadın. Zənənə cııanazan da deylər (O.)

Cürüm (b.k.)

–

əzab, əziyyət. Əlinuıı cürümi sən usdədu. (H.)

Cürünbül (b.k.)

–

islanmış. Yağış yağıb üsdi cürümbül olub. (An.)

Çala (b.k.)

–

damazlıq, maya. Sütə çala ateylər, qatığ oley. (G.)

Çalğu (ə.k.)

–

həyət süpürgəsi. Çalğıı həyəti yaxçi süpürey. (T.)

Çatmağ (b.k.)

–

yükləmək. Yüki salxax çatanda aşey

Çəmləməy (b.k.)

–

ələ almaq. Adamı elə çəmley heç bilmeysən (An.)

Çəm (b.k.)

–

üsul, qayda. Hər şehuıı çəmi var. (Ən.)

Çəndün (O.)

–

o qədər. Çəndım fikir vermey onə. (O.)

Çəpərə (O., D., V.)

–

qabırğa (quşlarda). Seçmə düz çəpəriyə dəyib. (V)

Çəpi (Alç., O., Av.)

–

çığ (pendir tutmaq üçün). Çəpidən sü axay. (Av.)

Çəyləmək (b.k.)

–

qarışdırmaq. Palçığı çəyliyəndə qııətdu oley. (O.)

Çibin (b.k.)

–

1. milçək; 2. bal arısı

Çillitmək (ə.k.)

–

oğurlamaq. Şeh qoyməlu dögü çilliteylər (K.)

Çidarramaq (ə.k.)

–

bağlamaq (heyvanı). Çidarra ati qaçmasun (A.)

Çin (b.k.)

–

1. dəfə, 2. düz, 3 oraq. Bi çin sünbili çinnən biçeylər onnən vəğəniyey. (An.)

Çığ (ə.k.)

–

qarğı, aşsüzən

Çinə (b.k.)

–

toyuq dəni. Toğlərun çinəsi qütərib. (Zen.)

Çipə (b.k.)

–

cəngəllik. Keçilər çipədə otdey. (Ən.)

Çılğa (b.k.)

–

nazik odım. Bi az çılğə olsə yanar. (H.)

Çınqu (b.k.)

–

qığılcım

Çınıx (b.k.)

–

xəsis. Çınıx adam varru oley. (Ü.)

Çeşni (b.k.)

–

naxış

Çıxacağ (b.k.)

–

1. pilləkan; 2. ayaqqabı çıxarılan yer

Çoçin gəlmək (ə.k.)

–

ağır gəlmək, qəribə görünmək. Sənun sözün onə çoçin gəley. (Güg.)

Dalamurd eləmək (ə.k.)

–

zay eləmək. Yemeysən dalamıırd eləmə. (O.)

Dallamaq (b.k.)

–

budamaq. Şivi vaxlu dalla gögərsım. (An.)

Danqaz (b.k.)

–

lovğa. Yamaıı danqaz adanıa oxşey. (M.)

Darama (b.k.)

–

tarım. İpi darama elə kis olməsun. (T.)

Darici (O., D., Alç.)

–

qeybətcil. O nəşkil darici adaıııdu. (Alç.)

Darişmək (ə.k.)

–

rast gəlmək. Hadi yoldə mənə darişdi. (N.)

Dar vaxti (O.)

–

axşam vaxtı. Töyüxlar lölə dar vaxdi yığışey (O.)

Dastar (b.k.)

–

əl dəyirmanı. Noxııdi dastarnan çəxey (Al.)

Dəməndə (b.k.)

Dəməndə qalmaq

–

çarəsiz. Dəməndədıı elə şehə (Av.)

-“ damən”-ətək sözündəndir.Əli ətəkdə qalmaq

Dənəvə (b.k.)

–

hədik. Qişdə dənəvə datdu oley (Sir.)

Dənzərmək (0.,D., Alç, Od.)

–

qızarıb-bozarmaq. Neşin dənzeysən (Od.)

Dəngüş (b.k.)

–

yüngülxasiyyət. Səy adam dəngüşnən yolə gedey. (S.)

Dərinkə (b.k.)

–

cam, qab. Dərinkə dərin qaba deylər. (Ö.)

Dərrolama (ə.k.)

–

birbaşa. Mal xəsili dərrolama eleyib. (A.)

Dəspəçə (O., D., Od.)

–

əlüstü. Dəspəcə eley gedey. (Od.)

Dəfıt (O.)

–

cəld, tez. Dəfit elə getginən (O.)

Dəhətdəmək (ə.k.)

–

nizamlamaq. Bini dəhətdə onnən qoy. (O.)

Didvə (Od., Alç, O., M.)

–

ot başı. Quzi didvə yey. (Od.)

Dilənkə (b.k.)

–

odunluq material. Meşədə dilənkəmiz var. (An.)

Dindo (O)

–

külüng. Gedib dindo çaley. (O.)

Dinşəmək (b.k.)

–

anlamaq, qulaq asmaq. Sözi deysən, dinşəmey (C.)

Dışğaru (ə.k.)

–

çöl, bayır

Dır (b.k.)

Dülüsgərlik eləmək (An.)

–

açıq. Qapuni dır elə hava dəlsun. (D.)

Səs-küy,taqqıltı salan adama deyilir.Dulusçuların aləti döyərkən yaratdığı səs.

Dümüskül (b.k.)

–

omba. Gedib dümüsküli tııtub qəidib (Z.)

Dümələnmək (ə.k.)

–

vaxtını boş yerə sərf etmək. Nə dümələneysən. (U.)

Dürmələmək

–

sarımaq (ipi və s.). İpi dürmələ, ə:ğə doləşməsun. (Bür.)

Ejgəhannığ (ə.k.)

–

asudəlik. Eygəharmığ oləndə gələrsən (P)

Eriyəti (O., D., M., Q.)

–

başdansovdu. İşi eriyəti eləmə (Q.)

Eyni açılmaq (b.k.)

–

könlu, kefi açlımaq

Əbür (ə.k.)

–

allergiya. Üzi teyxə əbürdü. (Bil)

Əçcə//əçcəməçə (b.k.)

–

çılpaq, lüt-üryan

Əfsimək (b.k.)

–

təmizləmək. Dügini əfsiginən (Ar)

Əhləd (b.k.)

–

qəbir ağacı. Əhləd qəbrəşdannığdə oley (Av.)

Əlləmə (b.k.)

–

daş, kəsək. Gələndə əluə əlləmə götür (Boz)

Əlcə-əlcə (b.k.)

–

parça-parça. Çörəgi əlcə-əlcə eləmə. (An.)

Əlbəsöyün (O., Y., Ə.)

–

acgöz. Uşəğ elə əlbəsöyün oley. (Ə.)

Əlqap (b.k.)

–

tez, əlüstü

Ənbüz (b.k.)

–

buğda tayası. Biz büğdə tayəsin ənbüz diög. (K.)

Ənc (b.k.)

–

çoxlu, bol

Əndərmək (b.k.)

Əmçi (An.)

Əmləmək(ə.k.)

–

tökmək (suyu və s.)

həkim

yaranın sağalması

Əmrəşmək (b.k.)

–

yeyib tökmək. İnəy taiyə əmrəşib.

Əmraziyə çatdımıaq (b.k.)

–

böyütmək. Uşəğlərin əmraziyə

çatdırıb. (S.)

Ənö (O.)

–

dalaq. Hər cürə əti yey, ənödən svay (O.)

Ənc eləmək (b.k.)

–

tökmək, yaymaq, dağıtmaq

Ənkirrəmək (b.k.)

–

çırpışdırıb aparmaq. Nə ənkirreysən. (Y.)

Əritdəmək (b.k.)

–

təmizləmək. Hər il buləği əritdiyög (An.)

Ərgün (O.)

–

ərinmiş. Olər yaği aleylər ərgün eliylər (O.)

Əvdiləmək (ə.k.)

–

təmizləmək. Buğdəni tök yerə əvdilə (An.)

Əvnə (b.k.)

–

yemək vaxtı. Özi deyib əvniyə gələcəy. (M.)

Əybə (b.k.)

–

yabanı bitki

Əyləmlü (b.k.)

–

maili. Suyi əyləmlu elə gıır gəlsım. (Z.)

Fitilləmək (ə.k.)

–

getmək, aradan çıxmaq. Fitillə görən olmasun (Pes.)

Fişduluğ (b.k.)

–

fit. Fişdulıığun ölııə nə zərəri var (Ü.)

Fısitmək (Alç., O., Av.)

–

demək, söyləmək. Fisidey bilmeysən nə dey. (O.)

Gafa (b.k.)

–

bəlkə. Gafa gedib xəbərun yoxdu (S.)

Gahgir (ə.k.)

Gəd (An.)

Gəlcə (An.)

–

hərdən bir. Gahgir gedey baxey gəley. (Ö.)

anasını itirmiş heyvanın acgözlüyü.

palçıqdan sonra mal-qaranın yeriməsindən yaranan nahamar yol.

Ger (O.)

–

bitki növü. Ger köl qırəğində bitey (O.)

Germüc (b.k.)

–

külək. Germüci qəim küləyə diyöğ (An.)

Gəyişmək (b.k.)

–

məsləhətləşmək. Hər iş oley gəyişey. (K.)

Gəgir (b.k.)

–

çır-çırpı. Gəgirun istisi olmey. (Bür)

Gəfı (b.k.)

–

kimi, təki. Buni sənım qəfı eley. (Sol.)

Gəzdəmək (ə.k.)

–

nişan vıırmaq. Əğəci gəzdə apamıasumıər. (Hön)

Gəzdik (D, Q., V, Od, O.)

–

bıçaq.Gəzdiyi kil eləmə. (V.)

Giv (b.k.)

–

boyunduruq. Givi öküzə qoşeydilər. (An.)

Gizgə (b.k.)

–

pırpızlanmış tük. Gizgöy bi yerə yığ. (Ham.)

Gilani (O.)

–

ala-bula toyııq. Çil-çil töyüğa gilani deylər. (O.)

Gillik (b.k.)

–

itburnu. Gillik dərələrdə çox oley. (Yol.)

Gilfə (b.k.)

–

təndirin bacası. Gilfiyə köhnə qoyeylər (An.)

Girdəkan (C, Osn., An., Y., Bür.)

–

qoz. Biz qözə girdəkan diyög. (Bür)

Girəvə (b.k.)

–

fürsət. Əlinə yaman girəvə düşüb. (An.)

Giri (ə.k.)

–

120 kq. Girini qocələr yaxçi biley. (Al)

Girinc (b.k.)

–

avara. Girinc qalıb bilmey neyləsin. (Av.)

Girrü (ə.k.)

–

güclü. Allatmay olmey yaman qirrüdü. (S.)

Girrəmək (b.k.)

–

əlindən alnıaq, qopamıaq. Uşəği girneyib onnən əkilib. (P.)

Gödəlpə (Y., O.)

–

qarmqulu. Çox yiyənə gödəlpə deylər (Y.)

Gögöyün (Boz., Y., O., D.)

–

acgöz, tamahkar. Yaman gögöyün adamdıı. (O.)

Güdül (ə.k.)

–

qısaboy. Onıın güdül boyi var. (Y.)

Güzərrəmək (Y., O.)

–

təmin etmək. Gözi üstində oley güzərrey (Y.)

Gürnəş vermək (b.k.)

–

üstünə tökülınək. Çibinnər kandııə gurnəş verey (An.)

Gürçat (b.k.)

–

leysan. Çölə çıxmalıı dögü, gurçat tökey. (Şil)

Güşatdığ (ə.k.)

–

açıqlıq, genişlik. Güşatdığ yerdə adamun irəgi qərəlmey (Av.)

Hagidə (O.)

–

cəld, tez. Gördigi işi hagidə eley. (Qar.)

Haykaza (b.k.)

–

həmçinin. O da haykaza ordeymiş. (Han.)

Haravar (ə.k.)

–

tövlənin girişi. Biz haravari böüg eləmişüg (Al.)

Harağaş (Y., O., Ə.)

–

tez yetişən. Bıı şivlər harağaşdu (O.)

Hel getmək (ə.k.)

–

yorğun yatmaq. İşdəməydən hel gedib. (An.)

Hevig (b.k.)

–

hayıf. Hevig sənun səsunnən. (S.)

Hədərəçuğab (ə.k.)

–

sözqaytaran. O yaman hədərəcuğabdu. (O.)

Hələ-hələ (ə.k.)

–

nə var-nə var. Hələ-hələ görüb dindirmeib (O.)

Hələməl (O., Y., Ə.)

–

gec. Gedun hələməl olsə gəlmoun. (Ə.)

Hər çikarə (ə.k.)

–

hər kimsə. Nə çıkarədu gecə gəlay yığıb aparay. (D.)

Həcin (b.k.)

–

hənirti. Pıçun həcini heç gəlmey (A.)

Həsdəmək (ə.k.)

–

dala çəkmək. Üzə saley həsdey (An.)

Həs-hüs (ə.k.)

–

işarə. Həs-hüs eləmə görey (O.)

Həşiva (b.k.)

–

vəhşi. Elə bil həşivadu, hır-mır bilmey (S.)

Həşti-həzar (b.k-)

–

böyük yer. Həşti-faəzari var ağley (Ən.)

Hızırığ (b.k.)

–

yamq iyi. Evdəıı hızırığ iysi gəley (Qar.)

Hozi (b.k.)

–

kobud. Onun hər hərəkəti hozidu (K.)

Höyül (b.k.)

–

hirs, acıq

Hörük (b.k.)

–

Huyuxmaq (b.k.)

–

səksənmək, qorxmaq. İti görey hüyüxey (Hon.)

Hüşənmək (b.k.)

–

qorxuya düşmək. Tək oləndə hüşəney (Ç.)

Hüşdurumquli (b.k.)

–

ağılsız. Nazim hüşdurumqulidu. (Ş.)

Xaç (b.k.)

–

kəkil, saç. Qız kimi xaçın ayırıb. (C.)

Xalvar (b.k.)

–

ot yükü (on dərz). Biz xalvari ata çatiög (K.)

Xaşəl (O., Ə., Y., Boz.)

–

zibil. Xaşəli biriyə atmouıı (Boz.)

Xədim (O.)

–

axta. Olərum uləği xədimdu (O.)

Xərəngə (O., Y.)

–

çılpaq, üryan. Xərəngədu üşiyey (Y.)

Xərpə (b.k.)

–

şalban, reyka. Xərpə təniydu siney (M.)

Xırrəşənək (b.k.)

–

qəzəblənmək. İtdər xırrəşıb ayırməy olmey (N.)

Xir (b.k.)

–

l. bolt, 2. əsəb. İşqafun xıri düşüb (An.)

Xımi (ə.k.)

–

hiyləgər. Yaman xımi adamdu (Y.)

Xınzar (ə.k.)

–

var-dövlət. Yaxşı xmzari var (O.)

Xıçə-xıçə (b.k.)

–

çilik-çilik. Şüşə düşdi xıçə-xıçə oldü (Gil.)

Xıtilənmək (ə.k.)

–

yaltaqlanmaq İşi düşüb xıtiləney (K.)

Xızan (b.k.)

–

l. ailə, 2-çox, sürü. Xızani çoxdu (Av.)

Xondı (O.)

–

keçəl. Xondi ad çox biley (O.)

Xoriş (b.k.)

–

kinayə. Gözi götürmey xoriş eley (Hon.)

Xoy (e.k.)

–

xasiyyət. Onıın xoyi xoşuma getmey (N.)

Xoylamaq (b.k.)

–

hirsəlmək, özündən çıxnıaq. Nə xoylənıbsən (Y.)

Xoşdablıq (O., Alç., Od.)

–

zarafat. Görəndə adami xoşdablığ eley (Od.)

İgəşüg (b.k.)

–

mübahisəli. Bıı igəşüg şehi nəyə gətireysən (An.)

İkibaşdan (ə.k.)

–

indi ki. İkibaşdan belədıı işüy etibarru tut (Z.)

İlanaağuverən (ə.k.)

–

kərtənkələ. İlanaağuverən yayttə çox olay (M.)

İncar (Al., O., Y., Alç, K.)

–

hərəkət, qüvvə. İşdəməydən incari olmey (K.)

İrağ (b.k.)

–

l. qaya, 2. uzaq. Qoymə iqağa gedə (Vər.)

İrayic (b.k.)

–

arxayın. Yetişeydi irayic işüy görərdun (T.)

İfal (O., Al., Qaz., Şh.)

–

utancaq. O ifal qizə oxşay (O.)

İşdəcəy (b.k.)

–

əhvalat. Çox işdəcəylər gəlib başıma ()

Kan (b.k.)

–

yııva. Kandu ağajda ilan oley (An.)

Kanbağı (b.k.)

–

örkən. Kanbağiynən ulağ çülleylər (S.)

Karşavan (ə.k.)

–

şalbanaltı. Karşavani polun altinnən ateylər (O.)

Ker (b.k.)

–

dağın döşü. Uşəğ kerdən yıxılıb (An.)

Keş (ə.k.)

–

yumşaq. Peşkaran yeri keşdu (A.)

Keyvənd (b.k.)

–

palanüstü əşya. Keyvənd palançundu (V.)

Kələk

–

divar. Əvun kələyin qağoıı götüray (Y.)

Kəm (O)

–

balaca xəlbir

Kərəzdənmək (b.k.)

–

əl qaldırmaq. Kərəzdənmə, sözinən danış (An.)

Kəsmət (b.k.)

–

başlıq pıılıı. Toydan qabağa kəsmət kəseylər (C.)

Kil (b.k.)

–

küt. Kil balta odım kəsmey (Vər.)

Kilətmə (ə.k.)

–

küt pıçaq. Bi kilətmə gətirib ağzi kil (An.)

Kiləvord (ə.k.)

–

böyük pıçaq. Kiləvordnən mal kəseylər (A.)

Kisib (ə.k.)

–

xəzinə, var-dövlət. Yaxşı kisib yığıb (O.)

Kılığ (ə.k.)

–

sacayağı. Kılıği qazan altinə qoeylər (Y.)

Kolat (b.k.)

–

qırılmış meşə. Kolat eleyiblər burəni (Bür.)

Körsüt eləmək (b.k.)

–

sakitləşdirmək. Uşəği körsüt elə ağlamasun (A.)

Köüz (b.k.)

–

ölçü vahidi (12 kq).Dörd Köüz bi mişox eley (S.)

Köçə (ə.k.)

–

heyvan saxlamlan yer. Mallari köçiə salıblər. (Ham.)

Küz (b.k.)

–

1. quzıı daxması, 2. hissə, parça. 1. Qızini küzə saleylər. 2. Boraninun dilimlərinə küz deylər bizdə (An.)

Kürmə (ə.k.)

–

halqa, düyün. Kürmə elə açılmasun (Zen.)

Külənçəg (O.)

–

yelləncək. Bi külənçəg qair çıxsım. (O.)

Küci (b.k.)

–

hanada ip. Küci rıxdım olub (Bür.)

Qadağa (b.k.)

–

sifariş. Ona qadağa eləmüşüg (Ab.)

Qazouc (b.k.)

–

ərsin. Xəmıri qazoucnən təmizdeylər (S.)

Qaymə (b.k.)

–

dirək, sütun. Sözə baxmiəndə qaymiyə bağleydi qağam (An.)

Qapışmək

Qareyçi/qəreyçi (b.k)

–

güləşmək. Ədə, nə qapışeysuz ordə (Osn.)

hay-küy salan.Qara-şər,ləkə.Qaraçı sözü ilə eyni kökdəndir.Bu nə qəreyçi adamdu.

Qaramat

–

nəhslik. Qaramatdığüy töhmə (K.)

Qələ güni (ə.k.)

–

çərşənbə axşamı. Qələ güni ikinci günə diyög (N.)

Qərəbağır (ə.k.)

–

qaraciyər. Bıı inəgıın qərəbağırin yeməg olməz (Ə.)

Qərəbalığ (ə.k.)

–

canavar sürüsü. Qərəbalığ kimi gurnəş verey (Au.)

Qərəqayıt (b.k.)

–

ayağı uğursuz. Qərəqayıt oləsən. (Ham.)

Qərəipi (ə.k.)

–

nişangah. Qərəipini ağaca tuteylər. (T.)

Qərəl (ə.k.)

–

miqdar, ölçü. Sən də özüyçım bi qərəl elə (O.)

Qərəçuxa (ə.k.)

–

bəxt. Namaz qılsə qərəçuxəsi açılər (Av.)

Qərətoluğ (b.k.)

–

yetişmiş (meyvə). Bağdə qərətoluği çoxdu (G.)

Qələmə (b.k.)

–

alçanın bir növü

Qəflətun (ə.k.)

–

mağaza. Buni qətlətunnən almişuğ (Arv.)

Qoyma (b.k.)

–

Tir

Qırpin (b.k.)

–

taxılın sünbül hissəsi

Qızboğan (An., Osn., Bür., S.)

–

l. kərtənkələ. Qızboğan istidə çox oley (An.)

Qızılgöz (b.k.)

–

fıstıq. Meşədə qızılgöz doludu (S.)

Qıpçağ (b.k.)

–

dar, qısa. Qıpçağ elə sallanmasun (Y.)

Qunqa (b.k.)

–

şiş

Qunn qalamaq (b.k.)

–

aşağı əymək, tutmaq

Quziləmək (b.k.)

–

balalaraaq. Qoinun ikisi quzileyib (Ş.)

Lapaçili (ə.k.)

–

iri naxışlı, bəzəkli. Xəlçə lapaçilidu (O.)

Lapdan (b.k.)

–

qəflətən. Lapdan qapıni açdi (Ü.)

Lata (b.k.)

–

hissə. Bi lata yeri var (P.)

Ləc///ləj (b.k.)

Lələtotux(ə.k)

–

sulu yer. Burə ləc yerdu əcəb (Ö.)

Yazda ilk bitən yeməli bitki.”lala”-lalə,və “otux”-yemək sözlərindəndir.

Ləlöün (b.k.)

–

qarınqulu. Yaman ləlöündu (Güg.)

Ləm (AN., Osn., S., Ab., Zen.)

–

alçaq yer. İpi ləmun altinə qoyib (Au.)

Ləs (b.k.)

–

zəif, cansız

Lət götürmək (ə.k.)

–

kökəlmək. Oğlən gələni lət götürüb (S.)

Lındır (b.k.)

–

kök. Lındırdu, yeriəmmey (Ham.)

Lıxmə (b.k.)

–

ağır. Üsti teyxə lıxmə su (An.)

Lodur (ə.k.)

–

tənbəl. Iştəmey. lodur olub (Ən.)

Lotuğ

–

“otux”-yemək sözündəndir.Yeyilən yabanı bitki.

Loplanmaq (b.k.)

–

tərifləmək. Yaman loplaneysən a (An.)

Löhmə

–

palçıq, lil. Girib löhmiə çıxmey (Sol.)

Löl (b.k.)

–

hin. Toyüx hələ löldədu (Y.)

Lüləpər (b.k.)

–

kəpənək. Uşəğ lüləpər tutub (An.)

Mafa (b.k.)

–

cənazə. Ölü öləndə yaxınnəri mafıyə girey (Çb.)

Mafar (ə.k.)

–

imkan. Onun mafari yoxdıı gələ (T.)

Mafivət (ə.k.)

–

dəyər. qıymət. Onun mafiyəti nədu? (Z.)

Masxıır (ə.k.)

–

fincan. Onçun masxurdə gətu yeməgi (Əf.)

Mağnıun (b.k.)

–

peşman. Səm mağmuıı olasan? (Gil.)

Malikula (O., D., V., Arv.)

–

xəyalpərəst. Malikula adama oxşey (O.)

Malinəqiyməz (ə.k.)

–

xəsis. Malinəqıyməz varru oley (B.)

Man (b.k.)

–

ayıb. Man eləmə hər şehi (An.)

Manquc (b.k.)

–

süzgəc. Süti manqucnən süz (Hon.)

Məhə (ə.k.)

–

burğu. Taxdani məheynən deşeylər (Ç.)

Mələxəyi (ə.k.)

–

başdansovdu. İşi mələxəyi eləmə (Şh.)

Mıcilənmək (ə.k.)

Mıdıx/dımrıx(ə.k.)

–

ləng tərpənmək. Mıcilənmə tez ol. (Ö.)

oğlan uşağına tənə ilə deyilən söz.

Mımıği batmaq (ə.k.)

–

pərt olmaq. Mımığı batıb dimmey (H.)

Mışdi (b.k.)

–

yumruq. Bi mışdi vursə yıxılər (G.)

Mızığ (ə.k.)

–

qaş-qabaq. Mızığin salleyib (Dağ.)

Mişeyrə (b.k.)

–

ağac növü. Mişeyrə sapi güngül oley (An.)

Möhrə

–

bünövrə, təməl. Evin möhrəsi hələ qalıb (N.)

Muroza//mırziyə yatmaq

–

pusquda durmaq. İt mırziyə yatıb (Av.)

Mıxçıığ (ə.k.)

–

qabar. Əli muçuğ olub (Bür.)

Müçə (b.k.)

–

l. Saplaq, 2. nazik boğaz. Müçon üzülüb. (Q.)

Müçür (b.k.)

–

tumurcııq. Ağajdar müçür vürüb (S.)

Mütrüb (ə.k.)

dinsiz (toylarda çalıb-oynayanlara deyilir.)

Naxuda (b.k.)

–

nadinc. Naxudanun biridu, getmə ona yoxun. (An.)

Nal(b.k.)

–

səki, döşəməaltı. Sesi ııalun dibinə düşüb (Yf.)

Nalça (b.k.)

–

balış. Bu nalçanun üzi gedib (Ar.)

Nəf(ə.k.)

–

tab. O qədə yeib nəfirı gətirəmmey (An.)

Nəftaz (ə.k.)

–

bəduğur. Yaman nəftaz adamdu (M.)

Nənəqıci (ə.k.)

–

açıq. Sənə nənəqıci verey (Al.)

Nıxlamaq (ə.k.)

–

ağzmacan doldurmaq. Nıxhyibsən ye də! (H.)

Nıxdin vurmaq (ə.k.)

–

son qoymaq. Bu işun nıxdin vur (An.)

Nışırıq (ə.k.)

–

nəsil. Görum nışırıği kəsilsun (Ən.)

Nışxord (b.k.)

–

tör-töküntü (ot). Axurun nışxordin at (Ç.)

Nil (ə.k.)

–

ağac ııövü. Həyətımizdə nil əğçi çoxdu (An.)

Nodərəmət (ə.k.)

–

möcüzəli. Nodərəmətdu, nə deson çıxər (S.)

Nüzül

–

çətin. Bu iş mənçun nüzül oldi (D.)

Oxsey (O)

–

bəlkə, görünür (modal söz)

Ola (Ab.)

–

oğlan. Ola, irağa getmə (Ab.)

Onçiki (O., D., Od., Alç.)

–

o ki var. Yıxdi onçiki döydi (O.)

Otuxmaq (ə.k.)

–

təzəcə ot yemək. Quzi day otuxay (Y.)

Ögimək (ə.k.)

–

qusmaq. Bilmiəm nə yeib ögiyey (Bib.)

Ökbə (b.k.)

–

Ciyər. Bekara bişirmə ökbə yemey (An.)

Öləciyəm axi (O)

–

sözün düzü. Öləciyəm axi, xəbərum yoxdu (O.)

Örəmə-törəmə (b.k.)

–

nəsil. Onun örəmə-törəməsi çoxdu (An.)

Örü (b.k.)

–

xüsusi otlaq. Mali örüyə apariyoğ (Al.)

Özdəmək (ə.k.)

–

çevirmək, yoğurmaq. Xəmiri özdə (Ab.)

Paxlalamaq (b.k.)

–

xırdalamaq

Panabad//Tanabad (H.K.)

–

qəpik pul

Papey keçmək

–

əhəmiyyət vermək. Onə papey keçmey, yoxsə yıxər (Hon.)

Pas (b.k.)

–

nöksan, eyib

Peşkar (b.k.)

–

bostan. Ədiş peşkarda şum şumley (K.)

Per (ə.k.)

–

əyri. Baltanı per perreyiblər (An.)

Pəl vurmaq (b.k.)

–

mane olmaq

Pələmə (ə.k.)

–

alaçıq. Yaydə pələmə tikiyög (Yol.)

Pəpil (b.k.)

–

kəkil

Pərə gəlmək (ə.k.)

–

güc gəlmək. Balacadu, amba pərə gəley (Ç.)

Pəpələ (ə.k.)

–

çörək. Pəpələ yeyib yıxıley (B.)

Pilə (b.k.)

–

yumşaq. Çörəyi pilə elə quriməsun(An.)

Pilək (b.k.)

–

düymə. Pecəyun piləyi düşüb (Dağ)

Pillələmək (b.k.)

–

yoldan çıxartmaq

Pitə (ə.k.)

–

corabın burnu. Corabun pitəsin tikey (A.)

Pitələmək (ə.k.)

–

tikmək, yamamaq. Pitələdim partali (Q.)

Pitəsin tutmaq (ə.k.)

–

toxumağa başlamaq (corab)

Pörtələmək (b.k.)

–

bişirmək, qaynatmaq

Rədd (b.k.)

–

iz, ləpir

Rığə (b.k.)

–

ədəd, dənə. Torbada bi rığə qət qalıb (N.)

Rıxdım (b.k.)

–

möhkəm, tarım. Cəhrənun girişi rıxdım ipdən oley

Riyə (b.k."

–

Haşiyə, xətt. Şoxum eley, onnən bi riyə yeralma əkey (Al.)

Sadır (ə.k.)

–

kirli. Üssi-başi sadır günindədu (O.)

Sağal (D., O., Ə., Alç., K., Peş.)

–

alaquyruq. Bi sağal tülki girib lölə (Q.)

Sağır (b.k.)

–

atasız. Olar uşağlığdan sağır bö:giblər (S.)

Salıx vermək (b.k.)

–

nişan vermək, xəbər vermək. Salıx verdim yerim bilən olmədi (An.)

Salxaq (b.k.)

–

enli, gen. Tayi sadxaq elə düşməsun (Ə.)

Saf düşmək (b.k.)

–

arxayın olmaq. Görənnən so:rə saf düşdım (K.)

Saxt (b.k.)

–

münasibət. Onnən saxtım yoxdu (D.)

Sapluca (b.k.)

–

uzun qulplu qab. Buləğə sapluca qoiblər (Ü.)

Setrə (H., O., Ham.)

–

pencək. Əyninə bi setrə də geymeyib (O.)

Sədəf (O., Y., Ham., Bil., V., A.)

–

düymə. Köynəyün sədəfı düşüb. (Ham.)

Səcən (b.k.)

Sərfəsi sakit olmaq (b.k.) -

–

taya. Yaydə beş səcən odııı yığey (An

yemək,tox olmaq.

Sırmma (b.k.)

–

qalın paltar. Üşieydi sirinma geydi (B.)

Sıxım (ə.k.)

–

ovuc. Elə bi sıxım eləson düzələr (T.)

Siyəzü (b.k.)

–

kisə. Dəgirmana bi siyəzü gətırıb (Ab.)

Sirab etmək (b.k.)

–

dağıtmaq. Buğdəni sirab ele:b həyətnən (Av.)

Sirgilə (b.k.)

–

yemişanm bir növü. Sirgilə qırmızi dey (N.)

Soutxamaq (b.k.)

–

narahat olmaq. Əli yanııb soutxey (Peş.)

Suat (b.k.)

–

mürdəşirxana

Sual//Suvol (b.k.)

–

kirəmid. Olarun evi suvolludu (An.)

Suanmaq (b.k.)

–

möhkəm yapışmaq. Yerə suanıb qopbey (Bil.)

//Suyum (b.k.)

–

zahiri görünüş. Bi suyunnən sənə oxşey

Sütdügan (b.k.)

–

sud verən bitki. Sütdügan yazda dolıı oley (An.)

Şaturi çıxmaq (ə.k.)

–

çarıq növü. Day bunun şaturi çıxıb (An.)

Şalpanağ (b.k.)

–

səliqəsiz. Yoliynən yeriəmmey, şalpanağun biridu (Osn.)

Şanqərəl (ə.k.)

–

tərif. Şanqərəldən svay bi şey bilmey (O.)

Şapatdamaq (b.k.)

–

işi tez görmək. Qərənəfəsdu bi də:ğədə şapatdey (An.)

Şərəfə (b.k.)

–

məhəccər. Şərəfədəki vedrə doludu (Dağ.)

Şəpə (b.k.)

–

qar yığnağı. Dirsəyi şəpə vurub (An.)

Şəpəsi dəymək (O., D.)

–

zərəri dəymək. Xeyri heç, şəpəsi dəyməsun (O.)

Şiv (b.k.)

–

l. meyvə ağacı, 2. dar yer. l. Şivlər tutub (N.)

Şinapa (b.k.)

–

bahar çiçəyi. Şiııapa bayramqabaği oley (Ham.)

Şitxa (b.k.)

–

yumşaq. Yelpənəy hələ şıtxadu (An.)

Şirğə (b.k.)

–

əski, köhnə. Qani şirğeynən sildi (T.)

Şönük (b.k.)

Şütürrəmək (ə.k.)

–

toran. Əliş şönük vuranda evə gəley (Ham.)

farsca şotor-dəvə sözündəndir.Sürətlə qaçmaq.

Şülə (ə.k.)

–

şəlalə. Şülədən qəşəy su axay (Y.)

Şitənmək (ə.k.)

–

özündən çıxmaq.Sözi deysən şitəney (An.)

Tasatdığ (b.k.)

–

qurbanlıq. Əgəri oləndə tasatdığ çağardey (Ab.)

Tatalamaq (b.k.)

–

kütə getmək. Xəmir sıvığ olanda tataley (Peş.)

Tati (b.k.)

–

çardaqsız. Dağda kümənun üsdin tati eleylər (N.)

Taraş (ə.k.)

–

iri stəkan. Uşəğə taraşda töhmə (An.)

Tanxarmaq (ə.k.)

–

tapşırmaq. Tanxariəm də xeyri yoxdu (S.)

Tavaxıl eləmək (b.k.)

–

səbr etmək. Təvaxıl elə, görüm nə dey (Ham.)

Təhtiləmək (ə.k.)

–

baş alıb getmək. Oğlan hariə təhtileyib (Hani.)

Təti vermək (0.,Y.,D., Ə.)

–

əmr etmək. Xoşduğinan olmay, təti veray (Y.)

Tələfə

–

qisas. Sənnən geci-tezi tələfə alay (O.)

Tələmək (O.)

–

sırımaq, öyrəşdimıək. Tələməy heyvana aitdu (K.)

Tifanadan salmaq (b.k.)

–

pis hala salmaq. İnəy xəsli tifanadan salub (Ö.)

Tımbıra çalmaq (An.)

Tığlanmaq (ə.k.)

“tımbıra”/”donbur” musiqi alətinə işarədir.

üst-üstə yığılmaq.

Tunbalamaq (b.k.)

–

itələmək. Nə tımbaleysən aşdi? (P.)

Tınc olmaq (b.k.)

–

təpilmək, doldurulmaq. Bı bərdon pinnən tınc olub (Arv.)

Tınsıxmaq (0.,Ə.,Ü.,Qar)

–

darıxmaq. Çoxdandu görmey tınsıxıb (Qar.)

Til (b.k)

–

diribaş, dəcəl. Bi qiz yaman tildu (Mis.)

Tic (ə.k)

–

hündür, dik. Boyu çatmay, tic yerdədu (O.)

Tiringə (ə.k)

–

yığnaq, məclis. Dünənnən tiringədu ordə (O.)

Torçəkən//toratan (b.k)

–

hörümçək. Torçəkən evun cüncində çox oley (P.)

Tuluğ (b.k)

–

yetişmiş. Bağində meyvə-tuluği çoxdu (An.)

Tuncər (ə.k.)

–

küt

Turşi (b.k)

–

sup yeməyi. Şama turşi bişirib (Av.)

Turşpalan (b.k)

–

aşsüzən. Pulo:ni turşpalannən süzeylər (S.)

Ufay (O.)

–

yuxa parça növü

Ust bilmək (b.k.)

–

ümid olmaq. O, hər şehi mənə ust biley (An.)

Ulas (b.k.)

–

vələs. Ulaşdan balta sapı olıııəz (Zen.)

Ulum (ə.k.)

–

l. uçurum, 2. pay. Burə nə boydə ulumdıı (An.)

Umi (O., N., Ə., Qa., Dağ., Ü.)

–

avam. Umidu, heç nə bilmey (Dağ.)

Ur (b.k.)

–

şiş, qoza. Başində yekə bi ur var. (Çv.)

Urub (Ə., Y., O.)

–

l.çəki vahidi, 2. İtburnıı şirəsi

Urfa (b.k.)

–

xəmir süfrəsi. Urfani kündeyistə sər (An.)

Uruğ-turuğ (b.k.)

–

nəsil. Onun uruğ-turugi çoxdu (Sol.)

Üçənə (b.k.)

–

alabəzək həşərat. Üçənə qırmızi rəydə oley (An.)

Üçmağ (Alç.)

–

yıxılmaq. Kişi üçlib əzılib (Od.)

Ücöürrəmək (ə.k.)

–

təkrarlamaq. Nə ücöürreysən? (N.)

Valay (b.k.)

–

ləngər vurmaq. Tay salxağdu valay vırey (K.)

Vaqət (O.)

–

olacaq (iş)

Vayvətün (ə.k.)

–

vay odur ki. Vayvətün gələ mənə bi söz diyə (O.)

Vaz (b.k.)

–

yaxşı, xalis. Mənçun vazinnən air (An.)

Vələdi dönmək (b.k.)

–

yolundan azmaq. Vələdi dönüb onun (T.)

Vən (ə.k.)

–

göyrüş. Vən dağda çox oley (Zen.)

Vər (b.k.)

–

l.hamar, 2.nişangah, 3.tərəf

Vəç (b.k.)

–

son, nəicə. Sözün vəçinə çat, damş (An.)

Vəçə (ə.k.)

–

budaq. Şivun vəçəsi sınıb (Hon.)

Vızimək (ə.k.)

–

aradan çıxarmaq. Oni görən kimi vızidi (Bür.)

Yağal (O.Y.)

–

qəhvəyi. Bı yağal rəydədıı (O.)

Yalanqu (b.k.)

–

yavaş yanan ocaq. Ocəgi yalanqu elə (H.)

Yalxu (b.k.)

–

tək. Çörəyi yavaıı, yalxu yedim (An.)

Yamin çəkmək (ə.k.)

–

təəssübkeşilik etmək. Qohimidu yamin çəkey (S.)

Yançi (ə.k.)

–

köməkçi, yavər. Bi yançi də götürub özinə (G.)

Yasalamaq (b.k.)

–

gizlətmək. Boyiıı almey, tez yasaley (N.)

Yatur (b.k.)

Yazı (ə.k.)

–

var-dövlət. Onun yaxşi yaturi var (Av.)

çöl,bayır

Yegən (b.k.)

–

bacıuşağı. O bizım yegən sailey (K.)

Yelpənək (b.k.)

–

xiyar. Bizmı peşkarda yelpənəy çox oley (P.)

Yel (b.k.)

–

l. üst qadm geyimi, 2. külək

Yeralma (b.k.)

–

kartof. Dağ yeralmasi datdu oley(Al.)

Yuxarılığ (ə.k.)

–

Tavan

Yosxun (O.)

–

kimi, oxşar (qoşma)

Yozdağlamaq (ə.k.)

–

qaçmaq, qərar tutmamaq.”Yazı” sözündəndir. Bi yerdə qalammey, yozdağley (A.)

Zabunnuğ (N,Ç,K.,0.,D.,)

–

pislik, yamanlıq. Zabunnuğ eley özinə oley (Ç.)

Zayvağlamaq (b.k.)

–

sarsaqlamaq. Qala-qala zayvağlay (Y.)

Zəgal (b.k.)

–

qozun yumşaq qabığı. Zəğal əldən getmey (Şıl.)

Zərgen (b.k.)

–

həmişəyaşıl bitki. Zərgenun yarpaği hiçə vax saralmey (Vər.)

Ziren (ə.k.)

–

bəzəkli şirin çörək. Ziren çörəgi datdu oley (Ş.)

Zuruğ (ə.k.)

–

tikanlı bitki. Zuruğ heyvani kökəldey (An.)

Züyüldəmək (b.k.)

–

ağlamaq. Dilə tut uşəği züyüldəməsun (X.)

İXTİSAR OLUNMUŞ KƏND ADLARININ SİYAHISI

A.Abasabad

Ab.Abdinli

Al. Alar

Alç. Alçabulaq

An.Anzov

Ar. Arus

Arv. Arvana

Av.Avun

B.Bərcan

Bil. Bilnə

Boz. Bozayran

Bür. Bürzünbül

C.Cerimbel

Ç. Çayüzü

Çb. Çanaxbulaq

Dağ. Dağüzü

D. Daşkənd

Ən. Əngəvül

Əf. Əfçədulan

Ə. Əsədabad

G. Gavran

Gil. Gilar

Güg. Gügəvar

Ham. Hamarkənd

Hon. Honuba

H. Horavar

X. Xanbulaq

K. Kürəkçi

Q. Qabaqdibi

Qar. Qaraqaya

M. Miskireyn

N. Nisəkələ

	Od. Odrağaran
	Osn. Osnağaran
	O. Ostayır
	Ö. Ökü
	Peş. Peştəsər
	P. Porsova
	S. Seyidlər
	Sir. Sırıq
	Sol. Solğard
	Şh. Şıxhüseyn
	Ş. Şıxlar
	Şil. Şiləvəngə
	T. Telavar
	Ü. Ünəç
	V. Vəlixanlı
	Vər. Vərgədüz
	Y. Yardımlı
	Yol. Yolocaq
	Z. Zenqaran
	Zey. Zeynələzir
ək. əksər kəndlər
bk. bütün kəndlər

15 Şubat 2016 Pazartesi

Yardımlı şivələrinin sözlüyü, Bakı, 2007

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

ANA DİLİMİZİ SEVƏK, ÖYRƏNƏK, QORUYAQ VƏ YAYAQ!

Blog Arşivi